Kurkuma w chorobach nowotworowych

Kurkuma to orientalna przyprawa o charakterystycznym złotym kolorze pochodząca z Azji. W Polsce znana i lubiana głównie z potraw curry. Posiada jednak nie tylko walory smakowe, ale również wiele korzyści zdrowotnych, dlatego uznawana jest za tzw. superfoods. Dużo mówi się m.in o jej działaniu antynowotworowym. W dzisiejszym wpisie dowiesz się więcej na temat kurkumy, jej właściwości w profilaktyce i leczeniu raka oraz przeciwwskazań do jej stosowania.

Pochodzenie i charakterystyka kurkumy

Kurkuma, a inaczej ostryż długi (Curcuma longa) to roślina rosnąca głównie w Indiach, Chinach, a także w Azji Południowej. Gotowane przez kilka godzin a następnie suszone i zmielone kłącza rośliny mają charakterystyczny żółto-pomarańczowy kolor, ostry smak i intensywny zapach. Korzeń kurkumy wyglądem przypomina imbir. W kuchni kurkumę można używać w formie świeżego korzenia lub przyprawy, jest również dodatkiem do mieszanek przyprawowych takich jak curry czy garam masala. 

Wykorzystywana jest jednak nie tylko w gastronomii i przemyśle spożywczym, ale także w kosmetyce (np. do barwienia szminek do ust czy podkładów do makijażu), włókiennictwie (do barwienia tkanin) oraz od wieków w medycynie chińskiej i ajurwedyjskiej ze względu na jej właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwnowotworowe.

Kurkuma jest mocno zakorzeniona w kulturze hinduskiej, gdzie używa się jej podczas ceremonii ślubnych, tzw. rytuał Haldi (czyli smarowanie ciał pastą z kurkumy) czy podczas narodzin dziecka (przetarcie czoła kurkumą), co ma zapewnić życie pełne szczęścia i dobrobytu.

Kurkuma w krajach zachodnich zyskała popularność w miarę przenikania się różnych kultur, w wyniku czego doszło do wymiany m.in zwyczajów kulinarnych. Obecnie kuchnia hinduska i azjatycka są również bardzo cenionymi smakami w Polsce.

Skład i właściwości kurkumy

W korzeniu kurkumy występują składniki bioaktywne nazywane kurkuminoidami, które stanowią zazwyczaj od 1 do 6% suchej masy kurkumy. Kurkumina to główny składnik który stanowi 60-70% wszystkich kurkuminoidów. Poza tym występują demetoksykurkumina (20-27%) i  bisdemetoksykurkumina (10-15%).  

W kurkumie znaleźć można również spore ilości witaminy C, olejki eteryczne (tumeron), minerały (wapń, żelazo, magnez), tłuszcze, błonnik, proteiny i skrobię. 

W ostatnich dziesięcioleciach szczególnie szeroko badana była aktywność biologiczna głównego składnika kurkumy, czyli kurkuminy, której przypisuje się wiele korzystnych właściwości zdrowotnych, takich jak:

• przeciwzapalne, 
• przeciwnowotworowe, 
• przeciwcukrzycowe, 
• regulujące gospodarkę lipidową,
• przeciwzakrzepowe, 
• wspierające pracę wątroby, 
• przeciwbiegunkowe i wiatropędne, 
• moczopędne, 
• przeciwreumatyczne, 
• obniżające ciśnienie krwi,
• przeciwdrobnoustrojowe, przeciwwirusowe.

Ile kurkuminy w kurkumie

Według EFSA, czyli Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności wartość dopuszczalnego dziennego spożycia (ADI) kurkuminy wynosi 0–3 mg/kg masy ciała. Oznacza to, że osoba ważąca 70 kg może przyjmować maksymalnie 210 mg dziennie kurkuminy. To dawka, którą znajdziemy w około 1 łyżeczce (4 g) sproszkowanej  kurkumy zakładając, że kurkuma, którą posiadamy zawiera wysoką zawartość kurkuminy. Niestety równie dobrze w 1 łyżeczce kurkumy jej zawartość może być nawet 6 razy niższa. Wynika to z tego, że przyprawy nie są standaryzowane na zawartość konkretnych składników aktywnych, w związku z czym nigdy do końca nie mamy pewności ile kurkuminy dostarczymy. W wyniku podgrzewania, który jest niezbędnym etapem procesu wytworzenia przyprawy, dochodzi do strat kurkuminy, dlatego większe jej ilości znajdziemy w świeżym korzeniu niż w sproszkowanej przyprawie.

W badaniach klinicznych stosuje się o wiele wyższe dawki kurkuminy niż zalecane ADI, przy których zauważa się wyższe efekty zdrowotne. Nawet dawki od 4000 do 12 000 mg/dzień wykazują dobrą tolerancję i bezpieczeństwo. Rzadkimi skutkami ubocznymi przy stosowaniu takich dawek mogą być biegunki, ból głowy, wysypka i żółty stolec. Oczywiście są to dawki, które trudno osiągnąć spożywając sam korzeń czy przyprawę. Wyższe dawki najłatwiej dostarczyć z suplementacją.

Przyswajalność kurkuminy

Główny problem związany ze spożywaniem kurkuminy dotyczy jej słabej biodostępności (tylko 1%), co wynika ze słabego wchłaniania, szybkiego metabolizmu i szybkiej eliminacji z organizmu. Okazuje się, że związkiem zwiększającym jej biodostępność jest piperyna, która występuje w czarnym pieprzu. Dodatek piperyny powoduje aż 20-krotny wzrost biodostępności kurkuminy (czyli o 2000%).

Ponadto kurkumina jest związkiem  rozpuszczalnym w tłuszczach, jej wchłanialność będzie więc większa przy przyjmowaniu z posiłkiem zawierającym tłuszcz. Dodatkowo obecność witaminy D może wzmocnić jej korzystne działanie.

Antynowotworowe działanie kurkuminy

Kurkumina wykazuje silne działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, dzięki czemu jest uważana za jeden z najbardziej antynowotworowych produktów żywnościowych. 

Kurkuma jest ważnym składnikiem w profilaktyce nowotworów takich jak nowotwór skóry, płuc, piersi i prostaty,  jamy ustnej, głowy i szyi, przełyku, żołądka, wątroby, trzustki, jelita grubego, nowotworów hematologicznych, szyjki macicy i chłoniaków.

Za antynowotworowe działanie kurkuminy odpowiada kilka mechanizmów:

• kurkumina hamuje rozwój komórek nowotworowych,
• hamuje angiogenezę, czyli tworzenie naczyń krwionośnych za pomocą których dostarczane są składniki odżywcze do komórek nowotworowych. Hamowanie angiogenezy to jednoczesne hamowanie wzrostu komórek nowotworowych.
• aktywuje apoptozę, czyli programowaną śmierć komórek nowotworowych, 
• hamuje przerzuty komórek nowotworowych.

Badania naukowe donoszą również o możliwym ochronnym działaniu kurkuminy przed sarkopenią, czyli postępującą utratą masy mięśniowej i siły , na co szczególnie narażeni są pacjenci onkologiczni ze względu na towarzyszący stan zapalny w organizmie i toksyczne skutki uboczne leczenia onkologicznego często zmniejszające apetyt i utrudniające jedzenie. 

Kurkuma w trakcie chemioterapii

Badania naukowe wykazały również wpływ kurkuminy na działanie niektórych cytostatyków stosowanych w chemioterapii. Przykładowo w jednym z badań wykazano, że kurkumina może odwracać oporność komórek nowotworowych na irynotekan (chemioterapeutyk stosowany np. w przypadku raka jelita grubego) co sprzyja procesowi leczenia. Kurkumina w połączeniu z irynotekanem zwiększała również apoptozę komórek nowotworowych i hamowała ich namnażanie się.

W innym badaniu prowadzonym na liniach komórkowych raka płuc kurkuma wzmacniała działanie cisplatyny. 

Zauważono również, że kurkumina nasila cytotoksyczne działanie temozolomidu i etopozydu w komórkach nowotworowych mózgu.

Kurkumina może również zmniejszać skutki uboczne związane z leczeniem doksorubicyną. 

Ponadto ze względu na przeciwutleniające i  przeciwzapalne właściwości kurkuminy ma ona wielokierunkowe działanie ochronne na układ sercowo-naczyniowy w trakcie leczenia onkologicznego.

To wszystko jednak badania prowadzone najczęściej na liniach komórkowych i zwierzętach, a te często nie przekładają się na wyniki na ludziach. Potrzebujemy większej ilości badań, aby potwierdzić powyższe teorie. 

Ponadto kurkumina może dawać efekt zarówno wzmacniający jak i hamujący na działanie leków cytotoksycznych, co w obu przypadkach może być zagrożeniem. Jeśli przyjmujesz lub planujesz przyjmować kurkuminę konieczne powiadom o tym swojego lekarza. W obliczu wielu niewiadomych i braku jednoznacznych wyników badań lepiej zrezygnować z suplementacji niż ryzykować zaburzenie działania chemioterapii. 

Ta sama zasada dotyczy każdej innej suplementacji, przeczytaj więcej na ten temat we wpisie – Czego unikać w trakcie chemioterapii.

Kurkumina – przeciwwskazania

Mimo, że kurkumina należy do dobrze przebadanych i bezpiecznych związków, przy stosowaniu wyższych dawek w pojedynczych przypadkach mogą pojawiać się dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, biegunki czy ból brzucha, zmiany skórne w postaci pokrzywki czy przejściowe zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych.

Kurkumina ma działanie przeciwzakrzepowe dlatego nie zaleca się stosowania jej u osób przyjmujących leki przeciwzakrzepowe, ponieważ może wzmocnić efekt działania leków i doprowadzić do samoistnych krwawień. Podobne działanie może wywołać przy połączeniu z aspiryną czy suplementami na bazie wyciągów z czosnku lub miłorzębu japońskiego (Ginkgo Biloba).

Poza tym kurkumina może też wchodzić w interakcje z innymi lekami, np. przeciwdepresyjnymi, antybiotykami, lekami antyhistaminowymi, chemioterapią i lekami stosowanymi w leczeniu chorób układu krążenia. 

Przy przyjmowaniu insuliny lub leków na cukrzycę należy brać pod uwagę, że suplementacja kurkuminą może dodatkowo obniżać poziom cukru we krwi. Może mieć również wpływ na obniżenie ciśnienia krwi, co ma szczególne znaczenie przy przyjmowaniu leków przeciw nadciśnieniu. 

Kurkumina ma też wpływ na zwiększenie wydzielania kwasu żołądkowego. W przypadku przyjmowania kurkuminy w połączeniu z lekami typu IPP (np. polprazol, omeprazol) może hamować ich skuteczność.

Nie zaleca się również stosowania kurkuminy u pacjentów z kamicą żółciową lub niedrożnością dróg żółciowych, ponieważ istnieje obawa o stymulację skurczów pęcherzyka żółciowego i powodowanie rozwoju kamieni żółciowych.

Kukrkuminy nie zaleca się też kobietom w ciąży i karmiącym, ze względu na brak badań klinicznych zapewniających jej bezpieczeństwo w tym szczególnym okresie. 

Jeśli interesujesz się suplementacją w trakcie choroby onkologicznej przeczytaj również: Czy pestki moreli leczą z raka.

Zanieczyszczenie kurkumy ołowiem

W przypadku wyboru kurkumy czy to świeżej, w formie przyprawy czy suplementu diety powinniśmy zwracać uwagę na jej pochodzenie i jakość. 

Niestety kurkuma może być zanieczyszczona ołowiem, a to wszystko przez jej sztuczne barwienie (np. w Bangladeszu)  za pomocą dodatku chromianu ołowiu, który jest substancją neurotoksyczną. To dlatego w Azji Południowej jest najwyższy na świecie wskaźnik zatrucia ołowiem, który jest pierwiastkiem bardzo toksycznym i  może prowadzić m.in. do chorób serca i mózgu.

8 sposobów na zastosowanie kurkumy w kuchni

Jest wiele sposobów na delektowanie się kurkumą w postaci naturalnej:

1. Herbata z kurkumą – można ją kupić w sklepie lub zalać posiekany korzeń gorącą wodą. 
2. Orientalne dania – wykorzystaj mieszanki przypraw z kurkumą w swojej kuchni do przyrządzania np. kurczaka curry, po wietnamsku, garam masala, ryżu basmanti z mleczkiem kokosowym i krewetkami.
3. Dodaj kurkumę do ryżu, komosy ryżowej lub kuskusu – nada im wspaniały złoty kolor i doda daniu subtelnego, rozgrzewającego smaku.
4. Złote mleko – dowolne mleko + kurkuma + inne przyprawy (koniecznie czarny pieprz) + szczypta słodyczy (np. miód).
5. Dressingi – możesz urozmaicić swój sos do sałatki dodając ½ łyżeczki kurkumy.
6. Koktajle – np. jogurt + mango + ananas + świeża lub sproszkowana kurkuma + szczypta czarnego pieprzu.
7. Owsianka/jaglanka – dodaj kurkumę do porannych płatków. 
8. Pieczenie – dodaj kurkumę do pieczonego ciasta, ciasteczek czy pieczywa.

Pamiętaj jednak, aby nie skupiać się tylko na jednym wybranym składniku żywności, moc diety tkwi w jej różnorodności! Jeśli zmagasz się z chorobą nowotworową przeczytaj: Czy dieta w trakcie choroby nowotworowej jest istotna.

Podsumowanie

Poszukiwanie naturalnych, skutecznych substancji zdolnych do zwalczania chorób nowotworowych lub wspierających proces konwencjonalnego leczenia, cały czas stanowi wyzwanie dla naukowców. 

Kurkumina  należy do bardzo obiecującej grupy bioaktywnych związków, jednak na tym etapie jej wpływ na organizm w trakcie choroby nowotworowej nie jest do końca poznany, cały czas wiemy za mało, aby stosować ją w postaci suplementacji wysokich dawek. 

Pamiętajmy też żaden pojedynczy produkt żywnościowy nie wyleczy z nowotworu. To niezwykle złożona choroba, wymagająca znacznie więcej niż tylko stosowania zdrowej diety czy przyjmowania suplementacji. 

Mimo, że kurkuma sama w sobie jest bezpieczna i raczej nie daje skutków ubocznych, to jednak stosowanie wyizolowanej kurkuminy w wysokich dawkach może być już bardzo ryzykowne  z uwagi na możliwe interakcje z lekami zarówno cytotoksycznymi jak i innymi. 

Rozsądnym wydaje się stosowanie kurkumy w umiarkowanych dawkach (0,5 – 1 łyżeczka dziennie) w postaci naturalnej (korzeń lub przyprawa), koniecznie  łącząc ją w daniach z pieprzem (piperyna) i tłuszczem (np. oliwa) w celu zwiększenia biodostępności kurkuminy. Można ją dodawać do koktajli, zup, ryżu, makaronów, owsianek czy mięsa. Może być ciekawym urozmaiceniem diety zarówno pod kątem zdrowotnym jak i smakowym.

Zapisz się na mój bezpłatny newsletter, by otrzymywać porady dietetyczne, nowinki naukowe, wsparcie i motywację.

Każdy, kto zapisze się na newsletter, otrzyma darmowy ebook: „Jak wzmocnić organizm w trakcie choroby nowotworowej”.

Na ponad 20 stronach ebooka znajdziesz informacje na temat roli diety w trakcie choroby nowotworowej oraz zasad odżywiania, z uwzględnieniem wielu praktycznych wskazówek.  Zachęcam do lektury!

Pobierz darmowy ebook

O mnie

Joanna Dąbkiewicz-Jankowska. Jestem dietetykiem klinicznym i specjalizuję się w dietetyce onkologicznej.

Pomagam osobom z chorobą onkologiczną, edukuję w prosty i przystępny sposób, abyś czuł się pewnie i bezpiecznie, dokonując codziennych wyborów żywieniowych. Poprowadzę Cię krok po kroku przez każdy etap choroby i leczenia.

Dowiedz się więcej

Bibliografia:

• Sharifi-Rad J, El Rayess Y, Rizk AA, Sadaka C, Zgheib R, Zam W et al. Turmeric and Its Major Compound Curcumin on Health: Bioactive Effects and Safety Profiles for Food, Pharmaceutical, Biotechnological and Medicinal Applications. Front Pharmacol. 2020; 11: 01021.
• Hewlings SJ, Kalman DS. Curcumin: A Review of Its Effects on Human Health. Foods. 2017; 6(10): 92.
• Kasprzak-Drozd K, Oniszczuk T, Gancarz M, Kondracka A, Rusinek R, Oniszczuk A. Curcumin and Weight Loss: Does It Work? International Journal of Molecular Sciences. 2022; 23(2): 639.
• Strimpakos AS, Sharma RA. Curcumin: Preventive and Therapeutic Properties in
• Laboratory Studies and Clinical Trials. Antioxidants & Redox Signaling. 2008; 10(3): 512-537.
• Giordano A, Tommonaro G. Curcumin and Cancer. Nutrients. 2019; 11(10): 2376.
• Shin-Hwar W, Hang L-W, Yang J-S, Chen H-Y,  Lin H-Y, Chiang J-H et al. Curcumin induces apoptosis in human non-small cell lung cancer NCI-H460 cells through ER stress and caspase cascade- and mitochondria-dependent pathways. Anticancer Res. 2010; 30(6): 2125-33.
• Pongrakhananon V, Nimmannit U, Luanpitpong S, Rojanasakul Y, Chanvorachote P. Curcumin sensitizes non-small cell lung cancer cell anoikis through reactive oxygen species-mediated Bcl-2 downregulation. Apoptosis. 2010;15(5): 574-85.
• Jutooru I, Chadalapaka G, Lei P,  Safe S. Inhibition of NFkappaB and pancreatic cancer cell and tumor growth by curcumin is dependent on specificity protein down-regulation. J Biol Chem. 2010; 285(33): 25332-44.
• Kukula-Koch W, Grabarska A, Łuszczki J, Czernicka L, Nowosadzka E, Gumbarewicz E et al. Superior anticancer activity is demonstrated by total extract of Curcuma longa L. as opposed to individual curcuminoids separated by centrifugal partition chromatography. Phytother Res. 2018; 32(5): 933-942.
• Zhang C, Zhang C, Xu Y, Wang H, Li G, Yan H, Fei  Z et al. Curcumin reverses irinotecan resistance in colon cancer cell by regulation of epithelial-mesenchymal transition. Anticancer Drugs. 2018; 29(4): 334-340.
• Benzer F, Kandemir FM, Ozkaraca M, Kucukler S, Caglayan C. Curcumin ameliorates doxorubicin-induced cardiotoxicity by abrogation of inflammation, apoptosis, oxidative DNA damage, and protein oxidation in rats. J Biochem Mol Toxicol. 2018; 32(2).
• Saud Gany SL, Chin K-Y, Tan JK, Aminuddin A, Makpol S. Curcumin as a Therapeutic Agent for Sarcopenia. Nutrients. 2023; 29; 15(11): 2526.