Jednym z trudniejszych do zaakceptowania skutków ubocznych chemioterapii jest utrata włosów. Jest to dość powszechny efekt, występujący u 65% pacjentów przyjmujących leki cytotoksyczne. Na szczęście z reguły jest to następstwo o charakterze odwracalnym. W dzisiejszym wpisie podpowiem jak za pomocą diety wesprzeć proces odrostu włosów po chemioterapii.
Wypadanie włosów po chemioterapii
Chemioterapia to leczenie, które polega na podawaniu leków przeciwnowotworowych (tzw. cytostatyków) mających na celu niszczenie szybko dzielących się komórek, do których należą komórki nowotworowe. Niestety nie działa ona wybiórczo tylko na komórki raka, ale na cały organizm człowieka. Uszkadza również komórki włosów i błony śluzowej przewodu pokarmowego (jama ustna, przełyk, żołądek, jelita). Stąd często występujące działania niepożądane po chemioterapii, takie jak zmiany smaku, nudności, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, biegunki czy właśnie utrata włosów.
Zapoznaj się także z wpisem, czego należy unikać w trakcie chemioterapii.
Od czego zależy łysienie
Utrata włosów po chemioterapii nie dotyczy każdego, wszystko zależy od zastosowanego leku, jego dawki, ogólnej kondycji włosów i predyspozycji genetycznych. Nie wszystkie leki cytotoksyczne prowadzą do wyłysienia. Większe ryzyko będzie w przypadku stosowania wielu cytostatyków, mniejsze przy podawaniu jednego rodzaju chemii.
Wypadanie włosów może rozwinąć się w ciągu kilku dni lub tygodni od rozpoczęcia leczenia. Tak naprawdę nigdy do końca nie wiemy jak włosy zareagują na leczenie. Stopień ubytku może wahać się od lekkiego przerzedzenia włosów do ich całkowitej utraty, w tym włosów na ciele, brwi i rzęs.
Obecnie nie znamy pewnego sposobu na zapobieganie wypadaniu włosów. Rozwiązaniem mogącym zmniejszyć ryzyko łysienia jest skorzystanie ze specjalistycznego czepka do chłodzenia skóry głowy w trakcie podawania chemioterapii. Hipotermia skóry głowy obniża przepływ krwi i zapobiega rozszerzaniu mieszków włosowych, co powoduje, że dociera do nich mniejsza dawka cytostatyku. Szacuje się, że stosowanie czepka chłodzącego zmniejsza ryzyko wypadania włosów o 50-90%.
Dla wielu pacjentów zmiana związana z utratą włosów jest niezwykle trudna, wpływa na samoocenę i jest źródłem dotkliwego stresu. Na szczęście jest to zazwyczaj skutek o charakterze przejściowym. Po 3-6 miesiącach od zakończenia leczenia chemioterapeutycznego, włosy zaczynają odrastać. Co ciekawe to mogą być zupełnie inne włosy niż dotychczas – często są ciemniejsze, grubsze i bardziej kręcone.
Odrost włosów – jak wspomóc dietą
Po zakończonej chemioterapii warto zadbać o zróżnicowaną i dobrze zbilansowaną dietę, która może przyspieszyć proces odrostu, poprawić kondycję i gęstość naszej nowej fryzury. Zapoznaj się z listą składników odżywczych, które będą Twoimi sprzymierzeńcami w tym szczególnym okresie.
Odpowiednia ilość kalorii
Przede wszystkim ważne, abyś jadł tyle kalorii ile Twój organizm potrzebuje. Aby wyliczyć indywidualne zapotrzebowanie kaloryczne, skorzystaj ze wzoru Harrisa-Benedicta na całkowitą przemianę materii (CPM) – kalkulator na bazie tego wzoru bez problemu znajdziesz w internecie.
Znaczące ograniczenie kalorii jest związane z niedoborami składników odżywczych i nie będzie sprzyjać regeneracji włosów. Włosy będą odrastać powoli, mogą być osłabione i ponownie wypadać.
Białko
Włosy w 80% zbudowane są z białka. U osób z niedoborem tego składnika w diecie, włosy zazwyczaj rosną bardzo powoli, są słabe i łamliwe i mają tendencję do wypadania.
Źródłami białka w diecie są produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Jednak wyższą wartość odżywczą mają produkty odzwierzęce, takie jak mięso, ryby, mleko i produkty mleczne oraz jaja. Produkty zwierzęce charakteryzują się bardziej kompletnym składem niezbędnych aminokwasów egzogennych i tym samym zapewniają wysoką biodostępność białka.
Produkty roślinne mają mniejszą wartość biologiczną, ponieważ nie zawierają wszystkich niezbędnych aminokwasów lub dostarczają je jedynie w małych ilościach. Aby skompletować wszystkie niezbędne aminokwasy łącz różne źródła białka w jednym posiłku, np. produkty zbożowe połącz ze strączkami (przykład: kasza z soczewicą). Spośród produktów roślinnych najbardziej kompletny skład aminokwasów mają: soja, komosa ryżowa, nasiona chia i konopne.
Jeśli masz trudności z pokryciem zapotrzebowania na białko, pomocnym może być włączenie odżywek białkowych do diety. W innym moim artykule dowiesz się, dlaczego białko jest ważne przy nowotworze.
Tak samo jak w trakcie chemioterapii, tak i po zakończeniu leczenia, należy stosować dietę z podwyższoną zawartością białka – zazwyczaj ilość białka powinna wynosić 1-1,5 g na kg masy ciała na dobę.
Kwasy tłuszczowe Omega-3
To niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, do których należą: kwas alfa-linolenowy (ALA), kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas eikozapentaenowy (EPA). Są szeroko zalecane w trakcie samego leczenia onkologicznego m.in ze względu na działanie przeciwzapalne i wspierające układ odpornościowy.
Będą jednak także dużym wsparciem dla zdrowych włosów, skóry i paznokci już po zakończeniu chemioterapii. Gdzie znajdziesz kwasy omega-3?
- kwas DHA i EPA – tłuste ryby morskie i owoce morza. W przypadku tych kwasów zazwyczaj zaleca się się ich dodatkową suplementację, którą należy wcześniej skonsultować z lekarzem lub dietetykiem.
- kwas ALA – olej lniany, sojowy, siemię lniane, orzechy, migdały, awokado.
Żelazo
Dość powszechny niedobór żelaza występuje szczególnie u kobiet oraz u osób na dietach wegetariańskich i wegańskich. Pacjenci w trakcie chemioterapii są również bardzo narażeni na deficyt tego pierwiastka. Żelazo bierze udział w transporcie tlenu z płuc do wszystkich komórek organizmu, w procesach magazynowania i przetwarzania energii przez komórki, syntezie neuroprzekaźników oraz w procesie rozwoju tkanki nerwowej. Poza tym wspiera prawidłową pracę tarczycy oraz układu odpornościowego.
Przy niedoborze żelaza występuje anemia – w dużym uproszczeniu można powiedzieć, że krew nie jest wystarczająco dotleniona, co wpływa również na osłabienie włosów.
Najlepszym źródłem żelaza są produkty pochodzenia zwierzęcego (tzw. żelazo hemowe): czerwone mięso i podroby, jaja.
Żelazo niehemowe znajduje się w produktach pochodzenia roślinnego. Jego przyswajalność jest niższa, ale można ją zwiększyć łącząc produkty roślinne bogate w żelazo (np. rośliny strączkowe, kasza gryczana): z produktami bogatymi w witaminę C, z octem jabłkowym czy z kurkumą. Produkty te zwiększają wchłanianie żelaza od 3 do 6 krotnie.
Cynk
Cynk pełni wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka i wchodzi w skład ponad 200 enzymów. Pobudza metabolizm aminokwasów i przyswajanie niektórych witamin (np. witaminy A), bierze udział w tworzeniu kreatyny, czyli głównego budulca włosa oraz reguluje pracę gruczołów łojowych na skórze głowy.
Najlepsze źródła cynku to: mięso (wołowina, wieprzowina), owoce morza (ostrygi, kraby), mleko i jego przetwory, kasza gryczana, zarodki pszenne, jaja, warzywa strączkowe, orzechy.
Selen
Selen jest niezbędnym pierwiastkiem śladowym niezbędnym do syntezy ponad 35 białek. Selen ma niski indeks terapeutyczny, co oznacza, że jest mała różnica pomiędzy poziomem leczniczym (450 mikrog/d) a toksycznym (700 mikrog/d).
Niedobór selenu może powodować problem z przetłuszczaniem włosów i łupież. Jego odpowiednia ilość w organizmie sprzyja zdrowym i gęstym włosom, ale nadmiar będzie skutkował wypadaniem włosów. Nadwyżki selenu z dietą są rzadkością, łatwo natomiast go przedawkować z suplementacją. Selen ma także właściwości przeciwgrzybiczne i przeciwbakteryjne dzięki czemu wspiera ochronę przed zapaleniami skóry głowy.
Źródłami selenu w diecie są: otręby, kiełki, produkty zbożowe, ryby morskie, śladowe ilości występują w warzywach i owocach.
Witaminy z grupy B
Jeśli Twoja dieta jest różnorodna i prawidłowo zbilansowana, powinieneś dostarczać odpowiedniej ilości witamin z grupy B. Jednak przy diecie monotonnej, wyskoprzetworzonej, z licznymi wykluczeniami lub przy problemach z wchłanianiem mogą pojawić się niedobory.
Wszystkie witaminy z grupy B odgrywają ważną rolę dla zdrowych i mocnych włosów. Jednak takie jak biotyna, witamina B12, ryboflawina i kwas foliowy zostały szczegółowo zbadane pod kątem ich związku z wypadaniem włosów.
Biotyna
Biotyna, nazywana inaczej witaminą B7, tak samo jak cynk bierze udział w wytwarzaniu kreatyny, która jest podstawowym budulcem włosa. Wpływa także regulująco na pracę tarczycy, której zaburzenia powodują wypadanie włosów. Przy jej niedoborze porost włosów będzie spowolniony, a odrastające włosy narażone na wypadanie.
Biotynę w dość łatwy sposób można dostarczyć do organizmu wraz z codzienną dietą. Źródłami witaminy B7 są m.in: mleko, żółtka jaj, wątróbka, wołowina, warzywa (pomidor, bataty, buraki, marchew, szpinak, kalafior), ryby (np. łosoś, sardynki), migdały, orzechy włoskie, otręby, ryż.
Biotynę wytwarzają również nasze bakterie jelitowe, dlatego bardzo ważne jest zadbadanie o dobry stan mikroflory jelitowej. Dieta dobra dla naszych bakterii to dieta bogata w błonnik (warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste), kiszonki i fermentowane produkty mleczne (np. jogurt, kefir). Osoby z celiakią, chorobami zapalnymi jelit czy będące po intensywnej antybiotykoterapii lub po chemioterapii, mogą mieć niższy poziom biotyny.
Witamina B12
Niedobór witaminy B12 powoduje niedokrwistość, której jednym ze skutków jest wypadanie włosów. Witamina B12 stymuluje odnowę mieszków włosowych, co prowadzi do szybszego wzrostu włosów i regulacji ich cyklu życiowego.
Źródłami witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego takie jak: mięso, ryby, nabiał i jaja.
Osoby stosujące dietę wegetariańską lub wegańską są szczególnie narażone na niedobory tej witaminy. Dodatkowo jej deficyt mogą zwiększać takie leki jak metformina, sulfasalazyna oraz inhibitory pompy protonowej.
Witamina B2
Witamina B2, nazywana inaczej ryboflawiną, reguluje krążenie krwi i normalizuje procesy zachodzące w cebulkach włosowych. Pomaga redukować nadaktywność gruczołów łojowych, zapobiegając powstawaniu łojotoku i łupieżu, a tym samym – wypadaniu włosów.
Najlepszymi źródłami witaminy B2 są: mleko i produkty mleczne (sery twarogowe, podpuszczkowe dojrzewające), jaja, mięso i podroby, łosoś, migdały, szpinak, brokuł, groszek, grzyby.
Kwas foliowy
Witamina B9, czyli kwas foliowy bierze udział w tworzeniu DNA komórek, jest niezbędna w procesie krwiotwórczym, obniża poziom homocysteiny, a także pobudza do wzrostu komórki macierzy włosa. Jej niedobór będzie przyczyną wypadania włosów i ich wolniejszego wzrostu.
Najlepsze źródła kwasu foliowego to ciemnozielone warzywa liściaste, spożywane w postaci surowej (szpinak, jarmuż, sałata), wątróbka, jaja i sery dojrzewające.
Witamina E
Poprawia funkcjonowanie naczyń krwionośnych, dzięki czemu substancje odżywcze są efektywniej dostarczane do mieszków włosowych. Witamina E jest także silnym przeciwutleniaczem, dzięki czemu chroni włosy przed niekorzystnym działaniem wolnych rodników.
Witaminę E znajdziemy m.in. w: olejach roślinnych, awokado, orzechach, migdałach i nasionach słonecznika.
Witamina A
Witamina A odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie gruczołów łojowych, a zrównoważona produkcja sebum sprzyja zdrowemu wzrostowi włosów. Ma też właściwości przeciwutleniające.
Źródła witaminy A to: marchew, bataty, dynia, szpinak, masło, mleko i nabiał, jaja, wątróbka, tłuste ryby i tran.
Witamina C
Witaminy C potrzebujemy m.in. do tego, aby wytworzyć białko zwane kolagenem, istotną część struktury włosów. Witamina C zwiększa również wchłanialność żelaza w naszym organizmie, o czym pisałam już wcześniej.
Nasz organizm nie jest w stanie wytworzyć witaminy C, dlatego musimy ją dostarczać z żywności takiej jak:. natka pietruszki, czarne porzeczki, owoce kiwi, papryka, warzywa kapustne, truskawki, cytrusy.
Witamina D
W populacji polskiej spotykamy się z powszechnym niedoborem witaminy D. Jest to związane małą ilością dni słonecznych w okresie jesienno-zimowym, bowiem witamina D jest syntetyzowana głównie w skórze właśnie pod wpływem promieni słonecznych. Jej deficyt w organizmie przyczynia się m.in. do utraty włosów.
Synteza witaminy D możliwa jest od maja do września, w godzinach 10-15, przy minimum 15 minutowej ekspozycji na słońce i odsłonięciu minimum 18% powierzchni ciała oraz przy nie stosowaniu kremów z filtrem SPF.
Źródłem witaminy D jest również pożywienie: tłuste ryby, jaja, mleko, masło, grzyby. Jednak zaledwie około 1/5 witaminy D pochodzi z diety.
Z powyższych powodów zaleca się jej suplementację, a dawka powinna być dopasowana na podstawie badania stężenia w surowicy krwi.
Zapisz się na mój bezpłatny newsletter, by otrzymywać porady dietetyczne, nowinki naukowe, wsparcie i motywację.
Każdy, kto zapisze się na newsletter, otrzyma darmowy ebook: „Jak wzmocnić organizm w trakcie choroby nowotworowej”.
Na ponad 20 stronach ebooka znajdziesz informacje na temat roli diety w trakcie choroby nowotworowej oraz zasad odżywiania, z uwzględnieniem wielu praktycznych wskazówek. Zachęcam do lektury!
Suplementacja
Zamiast zbilansowanej diety, kuszącym rozwiązaniem może wydawać się droga na skróty, czyli po prostu sięgnięcie po suplementację witamin i minerałów. Trzeba jednak podkreślić, że suplementacja na własną rękę jest po prostu ryzykowna.
Jeśli nie masz niedoborów danej witaminy i zaczniesz ją przyjmować z suplementacją, taka praktyka może okazać się wręcz szkodliwa dla włosów. Badania naukowe wskazują, że nadmierna suplementacja selenu, witaminy A i E, została powiązana z wypadaniem włosów. Są to częste składniki suplementów diety wspierających wzrost i kondycję włosów. Pamiętaj jednak, że zasada “im więcej tym lepiej” nie działa w tym wypadku.
Podsumowanie
Jak widzisz nie ma kilku magicznych produktów spożywczych, którymi bylibyśmy w stanie pokryć zapotrzebowanie naszego organizmu na wszystkie składniki odżywcze niezbędne do wsparcia zdrowego wzrostu włosów po chemioterapii. Są takie, na które należy zwrócić szczególną uwagę, i są to produkty będące źródłem białka, szczególnie tego zwierzęcego jak: dobrej jakości mięso, ryby, jaja i nabiał. Jednak tylko w pełni zróżnicowana dieta, która oprócz źródeł białka będzie zawierała owoce, warzywa, produkty zbożowe (najlepiej te pełnoziarniste jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań) oraz orzechy, pestki i zdrowe tłuszcze roślinne, będzie w stanie zrealizować zapotrzebowanie Twojego organizmu.
O mnie
Joanna Dąbkiewicz-Jankowska. Jestem dietetykiem klinicznym i specjalizuję się w dietetyce onkologicznej.
Pomagam osobom z chorobą onkologiczną, edukuję w prosty i przystępny sposób, abyś czuł się pewnie i bezpiecznie, dokonując codziennych wyborów żywieniowych. Poprowadzę Cię krok po kroku przez każdy etap choroby i leczenia.
Bibliografia:
- Rossi A, Caro G, Fortuna MC, Pigliacelli F, D’Arino A, Carlesimo M. Prevention and Treatment of Chemotherapy-Induced Alopecia. Dermatol Pract Concept. 2020; 29: 10(3):e2020074.
- Rubio-Gonzalez B, Juhász M, Fortman J, Mesinkovska NA. Pathogenesis and treatment options for chemotherapy-induced alopecia: a systematic review. International Journal of Dermatology. 2018; 57(12): 1417-1424.
- Guo EL, Katta R. Diet and hair loss: effects of nutrient deficiency and supplement use. Dermatol Pract Concept. 2017; 7(1): 1–10.
- Almohanna HM, Ahmed AA, Tsatalis JP, Tosti A. The Role of Vitamins and Minerals in Hair Loss: A Review. Dermatol Ther (Heidelb). 2019; 9(1): 51-70.
- National Institutes of Health. Biotin.
- National Institutes of Health. Omega-3 Fatty Acids.
- Dr Maja Czerwińska. Czy witamina D naprawdę jest tak niezbędna?
