Dieta pacjenta onkologicznego powinna być zbilansowana pod kątem wszystkich składników odżywczych. Jednak szczególną uwagę należy zwrócić na białko, ponieważ zapotrzebowanie na proteiny w trakcie choroby może wzrosnąć nawet dwukrotnie. Dlaczego białko jest tak istotne w diecie chorych na nowotwory?
Rola białka w organizmie człowieka
W zdrowym organizmie dorosłego człowieka białko stanowi przeciętnie około 10-14 kg masy ciała, a około 300 g dziennie podlega wymianie. Białko pobierane z pożywienia jest przekształcane w białko ustrojowe. Bez odpowiedniej podaży białka z diety organizm człowieka nie może prawidłowo funkcjonować.
Białko jest podstawowym materiałem budulcowym, odpowiada za wzrost i rozwój organizmu oraz budowę i odbudowę zużywających się tkanek, np. gojenie się ran po operacji. Białko jest składnikiem każdej komórki naszego ciała, np. krwi, limfy, hormonów czy enzymów. Wspiera również prawidłową pracę układu odpornościowego, ponieważ wchodzi w skład ciał odpornościowych. Ponadto białko utrzymuje prawidłowy odczyn płynów ustrojowych, pełni rolę nośnika niektórych witamin i składników mineralnych, bierze udział w regulowaniu ciśnienia krwi oraz wspiera procesy myślowe.
Właściwe wykorzystanie białka przez organizm jest ściśle powiązane z całkowitą wartością energetyczną pożywienia. Jeśli podaż energii z tłuszczów i węglowodanów nie jest wystarczająca, dochodzi do wykorzystania białka nie w celach budulcowych, a jako źródło energii.
Zapisz się na mój bezpłatny newsletter, by otrzymywać porady dietetyczne, nowinki naukowe, wsparcie i motywację.
Każdy, kto zapisze się na newsletter, otrzyma darmowy ebook: „Jak wzmocnić organizm w trakcie choroby nowotworowej”.
Na ponad 20 stronach ebooka znajdziesz informacje na temat roli diety w trakcie choroby nowotworowej oraz zasad odżywiania, z uwzględnieniem wielu praktycznych wskazówek. Zachęcam do lektury!
Dlaczego chory na nowotwór potrzebuje więcej białka
Zapotrzebowanie zdrowej osoby dorosłej na białko wynosi ok. 0,8-0,9 g na kg masy ciała. W przypadku pacjentów onkologicznych podaż białka powinna być nawet dwukrotnie wyższa i wynosi od 1,2 do 2 g na kg masy ciała.
Wzrost zapotrzebowania na białko wynika z towarzyszących chorobie zaburzeń metabolicznych (zwiększone tempo metabolizmu spoczynkowego, insulinooporność, nasilony rozpad białek ustrojowych, w tym tkanki mięśniowej) oraz z toczącego się w organizmie stanu zapalnego i wzmożonej pracy układu odpornościowego.
Dodatkowo zapotrzebowanie na białko wzrasta w okresie okołooperacyjnym i leczenia onkologicznego (chemioterapia, radioterapia). To czas, w którym organizm potrzebuje zwiększonej ilości protein do prawidłowego gojenia ran, wsparcia intensywnej pracy układu immunologicznego oraz do odbudowy uszkodzeń powstałych w trakcie zastosowanego leczenia.
Zbyt niska zawartość białka w diecie chorych na nowotwory przekłada się na utratę masy mięśniowej oraz upośledzenie procesów regeneracyjnych organizmu, a tym samym wpływa na pogorszone rokowanie pacjenta.
Źródła białka w diecie
Źródłami białka w diecie są produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Jednak wyższą wartość odżywczą białka mają produkty odzwierzęce.
Białkiem wzorcowym, czyli takim które jest najlepiej wykorzystywane przez organizm ludzki jest białko jaja kurzego. Białko to zawiera wszystkie aminokwasy w optymalnych ilościach i proporcjach i jest odnośnikiem do ustalania wartości biologicznej innych białek.
Wysoka wartość odżywcza białek pochodzenia zwierzęcego wiąże się z ich kompletnym składem niezbędnych aminokwasów egzogennych. Z kolei białka roślinne charakteryzują się niskim stężeniem jednego lub kilku aminokwasów, z czego wynika ich niższa wartość biologiczna.
Białka możemy zatem podzielić na:
- pełnowartościowe – pochodzenia zwierzęcego – jaja, mleko i produkty mleczne, mięso i ryby. To szczególnie cenne źródła białka dla pacjentów onkologicznych. Białko pełnowartościowe powinno stanowić ⅔ białka ogółem.
- niepełnowartościowe – pochodzenia roślinnego – produkty zbożowe (np. jęczmień, owies, komosa ryżowa, makaron, ryż, kasza bulgur), nasiona roślin strączkowych (np. soczewica, fasola, groch) oraz orzechy, sezam, nasiona chia i konopne. Wymienione produkty będą świetnym uzupełnieniem diety w białko.
Jak zwiększyć podaż i wykorzystanie białka w organizmie
Aby zadbać o odpowiednie dostawy białka do organizmu i jego wykorzystanie przez organizm, zapamiętaj kilka wskazówek:
- W głównej mierze sięgaj po źródła białka pełnowartościowego (zwierzęcego). Staraj się włączać przynajmniej jeden z takich produktów do każdego posiłku.
- W przypadku białka niepełnowartościowego łącz w jednym posiłku różne rodzaje pokarmów roślinnych w celu lepszego zbilansowania niezbędnych aminokwasów. Przykładowo nasiona roślin strączkowych charakteryzują się małą ilością metioniny, a sporą lizyny i tryptofanu. Odwrotny stosunek tych aminokwasów znajdziemy w zbożach. W związku z tym zamiast spożycia samej kaszy na obiad – ugotuj połowę porcji, a resztę uzupełnij o nasiona roślin strączkowych (np. soczewica, ciecierzyca).
- Zadbaj o prawidłowe spożycie energii – jeśli całościowo nie będziesz dostarczał/a odpowiedniej ilości kalorii (węglowodany i tłuszcze), białko nie zostanie wykorzystane w celach budulcowych, a jako źródło energii.
- Jeśli nie jesteś w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości białka z dietą – dodawaj do swoich posiłków białko w proszku.
- Jeśli nie masz apetytu, Twoja dieta jest ogólnie zbyt uboga w energię i składniki odżywcze, sięgnij po żywność medyczną, tzw. “nutridrinki”, które są kompletne pod względem odżywczym. Możesz je spożywać samodzielnie między posiłkami lub dodawać do potraw. W tej sytuacji najlepiej zasięgnąć porady dietetyka.
- Włącz aktywność fizyczną – w połączeniu z odpowiednią podażą białka zwiększysz siłę i sprawność mięśni.
O mnie
Joanna Dąbkiewicz-Jankowska. Jestem dietetykiem klinicznym i specjalizuję się w dietetyce onkologicznej.
Pomagam osobom z chorobą onkologiczną, edukuję w prosty i przystępny sposób, abyś czuł się pewnie i bezpiecznie, dokonując codziennych wyborów żywieniowych. Poprowadzę Cię krok po kroku przez każdy etap choroby i leczenia.
Bibliografia:
- Jarosz M, Rychlik E, Stoś K, Charzewska J. Normy żywienia dla populacji polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. Warszawa 2020.
- Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2015.
- Arends J, Bachmann J, Baracos V, Barthelemy N, Bertz H, Bozetti F. et al.: ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients. Clinical Nutrition. 2017; 36(1):11-48.
- Szawłowski A, Gromadzka-Ostrowska J, Paluszkiewicz P, Słodkowski M, Sobocki J. Żywienie w chorobach nowotworowych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2020.
