W ostatnich latach bardzo dynamicznie rozwija się rynek żywności ekologicznej. Coraz więcej mówi się na temat zanieczyszczenia żywności oraz jej wpływu na rozwój wielu chorób, w tym nowotworowych. Wydaje się, że odpowiedzią na ten problem jest szeroki wybór żywności eko i bio, która powszechnie jest uznawana za wolną od zanieczyszczeń, zdrowszą i bardziej wartościową od żywności konwencjonalnej. Czy faktycznie, aby odżywiać się zdrowo powinniśmy sięgać po żywność ekologiczną?
Czym jest żywność ekologiczna
Żywność ekologiczną możemy wymiennie nazywać organiczną lub skrótowo żywnością bio, organic lub eko. Jest to żywność, w której co najmniej 95% surowców musi pochodzić z upraw ekologicznych.
Umieszczenie na opakowaniu słowa ekologiczny, bio czy eko musi być powiązane z obecnością numeru certyfikatu dla produktu i numeru jednostki certyfikującej. Ponadto na opakowaniu żywności ekologicznej znajdziemy charakterystyczne logo, czyli zielony listek ułożony z 12 gwiazdek.
W rolnictwie ekologicznym stosuje się metody uprawy, których celem jest produkcja żywności przy zastosowaniu naturalnych substancji i procesów. Wiąże się to z maksymalnym poszanowaniem dla naturalnego środowiska i odpowiedzialnym wykorzystaniem energii i zasobów naturalnych.
System rolnictwa ekologicznego opiera się na 4 zasadach:
- Zdrowie – rolnictwo ekologiczne powinno podtrzymywać i poprawiać zdrowie gleby, roślin, zwierząt, ludzi i całej ziemi.
- Ekologia – zasada ta mówi o tym, że rolnictwo organiczne powinno opierać się na żywych systemach ekologicznych, współpracować z nimi, naśladować je i pomagać w ich utrzymaniu.
- Uczciwość – zasada ta podkreśla znaczenie relacji zapewniających sprawiedliwość we wspólnym środowisku.
- Troska – zasada ta wskazuje na bezpieczną i odpowiedzialną gospodarkę rolną w celu ochrony obecnych i przyszłych pokoleń oraz środowiska.
Rolnictwo ekologiczne opiera się na:
- stosowaniu wyłącznie nawozów naturalnych (np. kompost),
- stosowaniu wyłącznie naturalnych pestycydów, czyli składników naturalnie występujących w przyrodzie,
- względnym zakazie stosowania antybiotyków (stosowanie tylko w przypadku bardzo poważnej choroby zwierząt),
- zakazie stosowania składników GMO, hormonów przyspieszających wzrost oraz promieniowania jonizującego.
Żywność ekologiczna a żywność konwencjonalna
W rolnictwie ekologicznym zwalczanie szkodników i chorób odbywa się w sposób naturalny, bez stosowania syntetycznych środków chemicznych stosowanych w konwencjonalnym rolnictwie. Należy jednak dodać, że „naturalność” pestycydu wcale nie gwarantuje bezpieczeństwa. Nie tylko rodzaj substancji ma znaczenie, ale przede wszystkim jej użyta dawka. To, czy używane są pestycydy syntetyczne czy naturalne, nie oznacza automatycznie, że są one toksyczne lub nie. Wszystko sprowadza się do dawki substancji chemicznych, które są regularnie oceniane i muszą być stosowane w bezpiecznych poziomach również w przypadku konwencjonalnych produktów.
Rolnictwu ekologicznemu przypisuje się niższą zawartość kadmu w uprawach, co jest prawdopodobne ze względu na niższą zawartość tego pierwiastka w nawozach stosowanych w rolnictwie ekologicznym i potencjalnie z powodu wyższej zawartości materii organicznej w glebie na użytkach rolnych ekologicznych. W przypadku innych metali toksycznych, w tym ołowiu, rtęci i arsenu, nie odnotowano różnic w stężeniu w uprawach organicznych i konwencjonalnych.
Duże zaniepokojenie budzi powszechne stosowanie antybiotyków w konwencjonalnej produkcji zwierzęcej, ponieważ to kluczowy czynnik powodujący oporność na antybiotyki w społeczeństwie. W rolnictwie ekologicznym stosowanie antybiotyków jest mniej intensywne.
Wartości odżywcze
Badania porównujące zawartość składników odżywczych w uprawach ekologicznych i konwencjonalnych nie wykazują jednoznacznych wniosków.
W 2012 roku Smith-Spangler i in. dokonali przeglądu wyników 223 badań oceniających zawartość składników odżywczych w żywności organicznej, w tym witaminy C, fosforu, wapnia, magnezu, żelaza i różnych witamin. Odkrycia pokazały, że organiczne owoce, warzywa i zboża nie wykazują znacząco wyższego poziomu składników odżywczych w porównaniu z ich nieekologicznymi odpowiednikami. Nie mamy więc wystarczających dowodów, aby sugerować, że żywność ekologiczna jest bardziej pożywna niż żywność konwencjonalna.
Wyniki innych eksperymentów potwierdzają wyższą zawartość magnezu, potasu, fosforu i żelaza w produktach pochodzących z upraw ekologicznych w porównaniu z produktami z upraw konwencjonalnych. Nie są to jednak różnice znaczące i może to wynikać ze stosowania nawozów potasowych w rolnictwie konwencjonalnym, które zmniejszają ilość magnezu i fosforu wchłanianego z gleby. Co więcej, nawozy organiczne zwiększają liczbę mikroorganizmów glebowych, które wpływają na różne elementy pobierania i metabolizmu składników odżywczych przez rośliny, co może odgrywać zasadniczą rolę w zwiększaniu biodostępności żelaza dla korzeni roślin.
W metodach uprawy zarówno organicznej jak i konwencjonalnej jest wiele czynników zakłócających wynikających z warunków glebowych na danej szerokości geograficznej (żyzność gleby, jej pH, obecność konkretnych minerałów). Różnice w zawartości składników odżywczych mogą więc wynikać ze zmian w warunkach glebowych, a nie z samych metod uprawy. Niestety w badaniach nie brano pod uwagę różnic klimatycznych i monitorowania warunków glebowych.
Badania wskazują również na umiarkowanie wyższą zawartość związków fenolowych w żywności organicznej, jednak dostępne dowody nie stanowią wystarczającej podstawy do wyciągania wniosków na temat pozytywnego wpływu produktów organicznych na zdrowie człowieka w porównaniu z konwencjonalnymi produktami roślinnymi.
Ekologiczne produkty mleczne, a być może także mięsa, charakteryzują się wyższą zawartością kwasów tłuszczowych omega-3 w porównaniu do produktów konwencjonalnych. Jednakże tak jak w przypadku polifenoli różnice te mają prawdopodobnie marginalne znaczenie żywieniowe.
Wpływ na zdrowie człowieka
W badaniach naukowych sprawdzano m.in. związek między spożyciem żywności ekologicznej a ryzykiem otyłości. Ogólnie ryzyko otyłości w grupie osób spożywających żywność bio jest niższa, jednak nie można jednoznacznie stwierdzić, że to zasługa żywności ekologicznej (w gruncie rzeczy jabłko z uprawy ekologicznej ma tyle samo kalorii co to z uprawy konwencjonalnej). Na wskaźnik BMI wpływ ma ogólna jakość diety i prowadzony styl życia.
Pozytywny wynik korelacji wynika zatem z większej żywieniowej świadomości konsumentów, którzy sięgają po żywność ekologiczną. Żywność ta nie należy do najtańszych, kupują ją więc zazwyczaj osoby lepiej sytuowane i wykształcone, które prowadzą zdrowy styl życia – nie palą, uprawiają sport, dbają o urozmaiconą dietę i prawidłową wagę oraz regularnie korzystają z badań z profilaktycznych. To raczej całokształt ich codziennych nawyków wpływa na mniejsze ryzyko otyłości niż sama żywność ekologiczna.
Jednocześnie istnieją doniesienia, że przypadku osób narażonych na działanie bardzo wysokich stężeń pestycydów może dochodzić do zwiększonego ryzyka chorób metabolicznych, nowotworów i innych chorób przewlekłych. Na przykład pestycydy chloroorganiczne zostały powszechnie zakazane w związku z odkryciem ich wpływu na rozwój cukrzycy typu 2. Badania powiązały herbicydy anilidowo-anilinowe ze zwiększonym ryzykiem raka okrężnicy i odbytnicy, a szeroko stosowany glifosat powiązano z ryzykiem chłoniaka nieziarniczego (NHL), dysbiozą mikroflory jelitowej, uszkodzeniem nerek i wątroby oraz schorzeniami neurologicznymi, takimi jak choroba Alzheimera. Mówimy tu jednak o bardzo wysokich dawkach pestycydów, które trudno osiągnąć nawet w diecie opierającej się na żywności konwencjonalnej. Żywność jest bowiem badana na zawartość pestycydów. Ostatni raport EFSA za rok 2021 dotyczy łącznie 87 863 próbek żywności pobranych na terenie Unii Europejskiej. Wynika z niego, że 96,1% próbek mieściło się w prawnie dozwolonych poziomach.
Pestycydy a ryzyko nowotworów
W Wielkiej Brytanii prowadzone było duże badanie prospektywne z udziałem 623 080 kobiet w średnim wieku, które miało na celu sprawdzenie czy spożywanie żywności organicznej może zmniejszyć ryzyko mięsaka tkanek miękkich, raka piersi, chłoniaka nieziarniczego i innych powszechnych nowotworów. Badanie to trwało ponad 9 lat i w trakcie tego czasu kobiety zgłaszały spożycie żywności organicznej i były obserwowane pod kątem zachorowalności na raka. Zauważono niewielki lub żaden spadek częstości występowania nowotworów związanych ze spożywaniem żywności organicznej, z wyjątkiem chłoniaka nieziarniczego. Ryzyko chłoniaka zmniejszyło się o 21% u kobiet, które deklarowały, że zwykle lub zawsze spożywają żywność ekologiczną.
Badanie hiszpańskie, którego wyniki zostały opublikowane w roku 2014 wykazało z kolei zwiększoną częstość występowania raka żołądka, jelita grubego, wątroby, skóry, pęcherza moczowego i mózgu w regionach o wyższy poziom narażenia na pestycydy. Ponadto zaobserwowano zwiększoną częstość występowania raka prostaty, jąder i płuc wśród mężczyzn zamieszkujących obszary o wysokim poziomie narażenia na pestycydy.
Przeprowadzono również wiele eksperymentów dotyczących potencjalnej rakotwórczości pestycydów na modelach zwierzęcych, a badania te potwierdziły, że siłę działania pestycydów i poziom narażenia należy uznać za czynniki zwiększające ryzyko rozwoju nowotworu.
Powyższe badania sugerują, że narażenie na pestycydy chemiczne, które są szeroko stosowane w rolnictwie konwencjonalnym, zwiększa ryzyko raka. Jednak trzeba podkreślić, że dowody te są cały czas słabe i potrzebujemy dalszych badań w tym kierunku. Poza tym nawet jeśli związek między pestycydami a ryzykiem raka jest prawdą, to nadal nie mamy pewności czy żywność ekologiczna jest ratunkiem.
Jeśli interesujesz się wpływem diety na rozwój nowotworów przeczytaj koniecznie wpis: Czy nowotwory są wynikiem „zakwaszenia” organizmu?
Jak usunąć pestycydy z owoców i warzyw
Niezależnie od tego czy kupujesz owoce i warzywa z upraw ekologicznych i konwencjonalnych, należy je zawsze dokładnie myć. Całe szczęście istnieją sposoby, które pomogą oczyścić produkty z substancji chemicznych, bakterii czy pasożytów.
Możemy do tego użyć gotowych płynów do mycia warzyw i owoców lub wody z dodatkiem sody oczyszczonej (10 g sody na 1 litr wody, moczenie przez 15 minut).
Czy ekologicznie znaczy zdrowo
Sklepy i działy w marketach ze zdrową żywnością są wypełnione produktami eko i bio. Jednak nie możemy postawić znaku równości między słowem zdrowe a ekologiczne. Zdrowe produkty to produkty niskoprzetworzone, które wspierają zdrowie człowieka dostarczając niezbędnych składników odżywczych, należą do nich m.in. warzywa i owoce, nasiona roślin strączkowych, produkty pełnoziarniste, tłuszcze roślinne (np. oliwa z oliwek), jaja, świeże mięso czy ryby.
Tymczasem na półkach z żywnością ekologiczną znajdziemy również mnóstwo produktów przetworzonych, takich jak żelki, batoniki, ciastka czy chipsy. Surowiec do ich wytworzenia faktycznie pochodzi z upraw ekologicznych, ale cukier bio zawarty w słodyczach nie będzie w żaden sposób zdrowszy od tego zwykłego zawartego w łakociach konwencjonalnych. Tak samo wpłynie na ryzyko otyłości czy gospodarkę węglowodanową.
Wybór produktów ekologicznych nie zwalnia z konieczności czytania etykiet, aby dokonywać mądrych wyborów.
Przeczytaj też: Czy cukier karmi raka? Rozprawiamy się z mitem
Podsumowanie
Mimo wielu badań prowadzonych pod kątem porównania żywności ekologicznej i konwencjonalnej, ich metodologia pozostawia wiele do życzenia. Prowadzenie takich badań to trudne wyzwanie z uwagi na wiele zmiennych, które trudno jednocześnie wziąć pod uwagę. W temacie żywności ekologicznej i jej potencjalnie pozytywnego wpływu na zdrowie człowieka cały czas mamy wiele niewiadomych i czekamy na nowe wiarygodne doniesienia.
W profilaktyce chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów ważny jest przede wszystkim niski stopień przetworzenia naszej diety, jej urozmaicenie i dobre zbilansowanie w składniki odżywcze. Nie musisz kupować żywności ekologicznej, aby żywić się zdrowo. Oczywiście jej obecność w diecie może być wsparciem zdrowego stylu życia. Jednak do diety należy podejść szerzej i bardziej kompleksowo.
Zapisz się na mój bezpłatny newsletter, by otrzymywać porady dietetyczne, nowinki naukowe, wsparcie i motywację.
Każdy, kto zapisze się na newsletter, otrzyma darmowy ebook: „Jak wzmocnić organizm w trakcie choroby nowotworowej”.
Na ponad 20 stronach ebooka znajdziesz informacje na temat roli diety w trakcie choroby nowotworowej oraz zasad odżywiania, z uwzględnieniem wielu praktycznych wskazówek. Zachęcam do lektury!
O mnie
Joanna Dąbkiewicz-Jankowska. Jestem dietetykiem klinicznym i specjalizuję się w dietetyce onkologicznej.
Pomagam osobom z chorobą onkologiczną, edukuję w prosty i przystępny sposób, abyś czuł się pewnie i bezpiecznie, dokonując codziennych wyborów żywieniowych. Poprowadzę Cię krok po kroku przez każdy etap choroby i leczenia.
Bibliografia:
- Cabrera L, Di Piazza G, Dujardin B, Pastor PM. The 2021 European Union report on pesticide residues in food. EFSA Journal, 2023.
- Jiang B, Pang J, Li J, Mi L, Ru D, Feng J et al. The effects of organic food on human health: a systematic review and meta-analysis of population-based studies. Nutr Rev. 2023.
- Rahman A, Baharlouei P, Hui Yan Koh E, Pirvu DG, Rehmani R, Arcos M et al. A Comprehensive Analysis of Organic Food: Evaluating Nutritional Value and Impact on Human Health. Foods. 2024; 13(2): 208.
- Bradbury KE, Balkwill A, Spencer EA, Roddam AW, Reeves GK, Green J et al. Organic food consumption and the incidence of cancer in a large prospective study of women in the United Kingdom. British Journal of Cancer. 2014. 110: 2321-2326.
- Baudry J, Assmann KE, Touvier M, Allès B, Seconda L, Latino-Martel P et al. Association of Frequency of Organic Food Consumption With Cancer Risk. JAMA Intern Med. 2018; 178(12):1597-1606.
- Glibowski P. Organic food and health. Rocz Panstw Zakl Hig. 2020; 71(2):131-136.
- Mie A, Andersen HR, Gunnarsson S, Kahl J, Kesse-Guyot E, Rembiałkowska E et al. Human health implications of organic food and organic agriculture: a comprehensive review. Environ Health. 2017; 16(1):111.
