Najczęściej powtarzanym mitem dotyczącym żywienia w trakcie choroby nowotworowej jest stwierdzenie, że „cukier karmi raka”. Mit ten na tyle rozpowszechnił się wśród pacjentów, że często pierwszą zmianą, jaką dokonują po diagnozie, jest odstawienie cukru i słodyczy. Co więcej, mit ten nierzadko doprowadza do przekonania, że same zmiany w diecie mogą znacząco wpłynąć na nowotwór, a nawet zastąpić konwencjonalne leczenie jak chemio- czy radioterapia. W dzisiejszym wpisie, z pomocą danych naukowych, chcę rozwiać ten mit oraz wskazać jak w zrównoważony sposób podejść do tematu żywienia w trakcie choroby nowotworowej.
Glukoza – paliwo dla komórek
Cukier to potoczna i uproszczona nazwa dla białego cukru (tego z cukierniczki), czyli sacharozy. Cukry to jednak bardziej skomplikowane substancje chemiczne, które nazywamy węglowodanami. Są one podstawowym makroskładnikiem naszej diety, ponieważ stanowią około 50% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Węglowodany dzielimy na proste i złożone.
Węglowodany proste to monosacharydy (glukoza, fruktoza, galaktoza).
Węglowodany złożone to:
- oligosacharydy – cukry złożone o stosunkowo małej masie cząsteczkowej, składają się z 2 do 20 połączonych ze sobą monosacharydów. Pod kątem właściwości są podobne do monosacharydów. W naturze najczęściej występują w formie dwucukrów, np. sacharoza (glukoza + fruktoza), laktoza (glukoza + galaktoza), maltoza (glukoza + glukoza).
- polisacharydy – zawierają więcej niż 20 monosacharydów (np. skrobia, glikogen, inulina).
Monosacharydy i oligosacharydy to węglowodany, które w żywności występują w owocach (fruktoza), mleku (laktoza), ale także w słodyczach, słodkich napojach i wysoko przetworzonej żywności. Z kolei źródłem polisacharydów są pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce.
Kluczową kwestią w przypadku węglowodanów jest ich trawienie. Węglowodany złożone i tak ulegają rozkładowi do cukrów prostych, ponieważ tylko w tej formie mogą ulec wchłonięciu w organizmie. Niezależnie czy glukoza będzie pochodzić z pełnoziarnistego pieczywa czy z batonika, dla organizmu to ta sama substancja. Wniosek jest więc taki, że nawet jeśli zrezygnujesz ze słodyczy i słodzenia herbaty/kawy cukrem, organizm i tak pozyska glukozę z węglowodanów złożonych lub ze źródeł nie pochodzących z węglowodanów (np. z białek) w procesie glukoneogenezy.
Oczywiście nie oznacza to, że cukry proste są zdrowe i pożądane w diecie. Wybór produktów ma znaczenie. Wraz z produktami pełnoziarnistymi, warzywami i owocami dostarczasz cenny błonnik pokarmowy, witaminy i składniki mineralne. Natomiast słodycze i produkty wysokoprzetworzone to zazwyczaj duża dawka cukrów prostych, znikoma ilość błonnika, tłuszcze utwardzone i dodatki do żywności, które nie są obojętne dla Twojego zdrowia. Dieta bogata w cukry proste sprzyja nadwadze i otyłości oraz rozwojowi wielu chorób (np. cukrzycy typu II).
Czy cukier sprawia, że komórki nowotworowe rosną szybciej
Mit, że „cukier karmi raka” opiera się na fakcie, że komórki nowotworowe zużywają więcej glukozy niż zdrowe komórki, co zaobserwowano w badaniach PET, w których podaje się fluorodeoksyglukozę o podobnym metabolizmie jak glukoza. Tkanki, które wykazują największe powinowactwo do glukozy (są najbardziej „żarłoczne” w stosunku do glukozy), mogą okazać się nowotworem. Dzięki glukozie lekarze mogą zlokalizować guz, zobaczyć jak wygląda, w jakim jest stadium, zaplanować odpowiednie leczenie i sprawdzić jak nowotwór reaguje na leczenie. Nie oznacza to jednak, że cukier bezpośrednio powoduje raka lub przyspiesza jego rozwój.
Zwiększony apetyt komórek nowotworowych na glukozę wynika z ich szybkiego wzrostu i proliferacji, czyli namnażania się. W przeciwieństwie do zdrowych komórek, komórki nowotworowe w dużym stopniu opierają się na glikolizie, czyli procesie przekształcającym glukozę w energię bez konieczności stosowania tlenu. W takich warunkach jest zużywanej około 15 razy więcej glukozy, a wychwyt glukozy następuje około 10 razy szybciej. To właśnie te preferencje komórek nowotworowych sprawiają, że w badaniach obrazowych wydają się być „żarłoczne na cukier”. I choć wydaje się to niepokojące i pierwsza myśl jaka przychodzi do głowy to odcięcie źródła energii dla komórek nowotworowych, to należy pamiętać, że glukoza jest też głównym źródłem energii dla komórek zdrowych (szczególnie dla mózgu, komórek nerwowych i krwinek czerwonych). Skrajne ograniczenie spożycia węglowodanów jest więc niebezpieczne dla organizmu, a i tak nie da efektu zagłodzenia komórek nowotworowych.
Zabranie glukozy byłoby prostym zabiegiem, ale niestety komórki nowotworowe potrafią przeżyć w każdym środowisku. Komórka nowotworowa w wyniku zabrania glukozy potrafi zaadaptować się do warunków jej niskiej dostępności. Z najnowszych badań wiemy też, że część nowotworów może preferować kwasy tłuszczowe czy argininę jako paliwo, nawet jeśli mają duży dostęp do glukozy.
Jeśli interesują Cię inne mity w onkologii zajrzyj do wpisu: Czy pestki moreli leczą z raka.
Czy eliminować cukier z diety
Głównym źródłem węglowodanów w diecie powinny być produkty pełnoziarniste, owoce i warzywa, które pomagają w utrzymaniu zdrowej masy ciała, dostarczają wartościowych składników oraz zapobiegają skokom glukozy w naszym organizmie. To są węglowodany, których absolutnie nie musisz się bać.
Słodycze, słodkie napoje, produkty typu fast food, to produkty, których powinieneś się wystrzegać. Zamiast niezdrowego batonika, zjedz kawałek gorzkiej czekolady czy domowe ciasto, które możesz upiec z dodatkiem ksylitolu, stewii czy erytrolu zamiast klasycznego cukru. To zdrowe zamienniki sacharozy, które są pochodzenia naturalnego i pomagają w utrzymaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi.
W trakcie choroby nowotworowej cukier nie powinien być Twoim największym zmartwieniem. Przywiązując zbyt dużą wagę tylko do aspektu eliminacji cukru z diety możesz doprowadzić do niebezpiecznego niedożywienia, które jest głównym problemem wśród pacjentów onkologicznych.
W sytuacji kiedy pacjent nie ma apetytu i doskwierają mu liczne dolegliwości ze strony układu pokarmowego (np. nudności, wymioty, biegunki) priorytetem jest zadbanie o dobry stan odżywienia. Produkty opierające się na większej ilości cukrów prostych (np. białe pieczywo, makarony, gotowane warzywa i owoce) będą wówczas wsparciem okresie, kiedy potrzebna jest większa lekkostrawność diety. Dodatkowo produkty zawierające cukier (np. domowe ciasta) dostarczają większej ilości kalorii, mogą być więc dobrym źródłem energii dla pacjenta, który ma problem z apetytem i przyjmowanie odpowiedniej ilości kalorii.
Nie należy również zapominać o najważniejszym, czyli białku, na które zapotrzebowanie w trakcie choroby nowotworowej może wzrosnąć nawet dwukrotnie. Ponadto niezastąpione w diecie będą zdrowe źródła tłuszczów (np. oliwa z oliwek, olej lniany, orzechy, awokado, tłuste ryby), które dostarczają dużej ilości kalorii w niewielkiej objętości.
Podsumowanie
To prawda, że glukoza jest jednym z głównych źródeł energii dla komórek nowotworowych, tak samo jak jest niezbędna do funkcjonowania zdrowych komórek. Jednak stwierdzenie „cukier karmi raka” jest bardzo dużym uproszczeniem. W rzeczywistości w naszym organizmie zachodzą bardzo złożone procesy, na które wpływ ma wiele czynników. Nauka nie odkryła jeszcze wszystkich mechanizmów działania komórek nowotworowych.
Jak ze wszystkim, tak i z cukrem potrzebny jest umiar. Z jednej strony będzie to bezpieczna strategia, z drugiej strony może pomóc w utrzymaniu poczucia normalności i radości w codziennym życiu.
To na co szczególnie należy zwrócić uwagę to urozmaicona, dobrze zbilansowana i bogata w białko dieta, która jest dużym wsparciem w procesie choroby i leczenia. Pomaga zapobiec lub zminimalizować rozwój niedożywienia, które znacząco obniża jakość życia pacjentów, zmniejsza skuteczność leczenia oraz może zagrażać życiu.
Na temat roli diety w trakcie choroby dowiesz się więcej z artykułu: Czy dieta w trakcie choroby nowotworowej jest istotna.
O mnie
Joanna Dąbkiewicz-Jankowska. Jestem dietetykiem klinicznym i specjalizuję się w dietetyce onkologicznej.
Pomagam osobom z chorobą onkologiczną, edukuję w prosty i przystępny sposób, abyś czuł się pewnie i bezpiecznie, dokonując codziennych wyborów żywieniowych. Poprowadzę Cię krok po kroku przez każdy etap choroby i leczenia.
Bibliografia:
- Gasińska A, Janecka A, Adamczyk A, Słonina D, How tumour cells respirate? Nowotwory. Journal of Oncology. 2013; 63(2): 124-131.
- Cairns RA, Harris IS, Mak TW. Regulation of cancer cell metabolism. Nature Reviews Cancer. 2011; 11: 85-95.
- Szawłowski AW, Gromadzka-Ostrowska J, Paluszkiewicz P, Słodkowski M, Sobocki J. et al. Żywienie w chorobach nowotworowych. PZWL. Warszawa 2020.
