Stan zapalny błony śluzowej jamy ustnej (tzw. mucositis) to jedna z dolegliwości związanych z leczeniem onkologicznym (chemioterapia i radioterapia). Przyjmuje postać bolesnych nadżerek lub owrzodzeń, które utrudniają spożywanie posiłków i napojów. W związku z utrudnioną konsumpcją pokarmów, istnieje bardzo wysokie ryzyko pogorszenia stanu odżywienia i tym samym stanu zdrowia pacjenta. Sprawdź jakich zmian dokonać w diecie, aby złagodzić mucositis.
Rozwój stanu zapalnego w jamie ustnej
Objawy w postaci stanu zapalnego w jamie ustnej dotyczą szczególnie pacjentów z nowotworem głowy i szyi poddawanych radioterapii i rozwijają się w ciągu 1-2 tygodni od jej rozpoczęcia.
W przypadku chemioterapii szacuje się, że mucositis występuje u ok. 40% pacjentów. Cytostatyki, które mogą wywołać nieprzyjemne objawy to m.in: 5-fluorouracyl, metotreksat, doksorubicyna, etoposyd, cyklofosfamid. Ryzyko wystąpienia zapalenia jamy ustnej jest wyższe w każdym kolejnym cyklu chemioterapii, a objawy są wówczas często bardziej nasilone. Mucositis rozwija się zazwyczaj w ciągu 5–10 dni od rozpoczęcia chemioterapii.
Do gojenia i regeneracji błony śluzowej dochodzi zazwyczaj po około 2-3 tygodniach od zakończenia leczenia.
Zapisz się na mój bezpłatny newsletter, by otrzymywać porady dietetyczne, nowinki naukowe, wsparcie i motywację.
Każdy, kto zapisze się na newsletter, otrzyma darmowy ebook: „Jak wzmocnić organizm w trakcie choroby nowotworowej”.
Na ponad 20 stronach ebooka znajdziesz informacje na temat roli diety w trakcie choroby nowotworowej oraz zasad odżywiania, z uwzględnieniem wielu praktycznych wskazówek. Zachęcam do lektury!
Czynniki ryzyka
Oprócz kwestii samego leczenia (rodzaj leczenia, dawka, czas trwania, sposób podania), istnieją inne czynniki, które zwiększają ryzyko wystąpienia zapalenia w jamie ustnej. Należą do nich:
- płeć – częstsze występowanie u kobiet,
- wiek – najbardziej narażeni są chorzy przed 20 r.ż, oraz chorzy po 50 r.ż.,
- czynniki genetyczne,
- stan odżywienia – zły stan odżywienia i związane z nim niedobory składników odżywczych zwiększają ryzyko,
- towarzyszące schorzenia, np. cukrzyca,
- stan jamy ustnej i uzębienia, choroby jamy ustnej,
- palenie tytoniu,
- spożywanie alkoholu.
Wskazówki żywieniowe
Obok prawidłowej pielęgnacji jamy ustnej, odpowiednia dieta będzie kluczowym czynnikiem w łagodzeniu stanów zapalnych. Wprowadź następujące modyfikacje do swojego zwyczajowego sposobu żywienia:
- Jedz małymi kęsami.
- Wybieraj pokarmy miękkie, wilgotne, rozdrobnione lub zmiksowane, np: koktajle mleczne, musy, jajecznica, naleśniki, zupy krem, budynie, galaretki, kisiel.
- Surowe warzywa i owoce zamień na gotowane – dodatkowo możesz je drobno pokroić lub zmiksować.
- Przygotowując potrawy mięsne wybieraj mięso mielone, spulchniaj je namoczoną w wodzie lub mleku bułką.
- Wybieraj delikatne, miękkie pieczywo, bez dodatku ziaren – unikaj chrupiących lub twardych skórek, pieczywo możesz maczać np. w mleku lub oliwie.
- Produkty typu kasza, ryż, płatki, makaron gotuj to pełnej miękkości – możesz je również zmiksować z gotowanymi warzywami, owocami lub mlekiem/jogurtem.
- Zrezygnuj z posiłków drażniących błonę śluzową jamy ustnej, takich jak: słone (ogranicz ilość dodawanej do potraw soli i zrezygnuj ze słonych przekąsek), kwaśne (np. pomarańcze, cytryny, limonki, ogórki kiszone, kapusta kiszona), pikantne (ostre przyprawy zastąp łagodnymi, np. koperek, pietruszka, bazylia, majeranek), pomidory i ketchup, suche, ostre i twarde produkty (np. grzanki, chrupkie wafle, paluszki, precle).
- Najlepszą temperaturą spożywanych posiłków jest temperatura pokojowa, unikaj gorących i zimnych dań.
- Dbaj o regularne nawadnianie organizmu, często sięgaj po małe łyki płynów, np. niegazowana woda, delikatne koktajle, herbaty ziołowe (w temperaturze pokojowej). Możesz pić przez słomkę.
- Wyeliminuj napoje gazowane, kwaśne soki, mocną kawę i herbatę.
- Zrezygnuj z alkoholu i palenia papierosów.
Jak łagodzić nieprzyjemne objawy
Dodatkowo, aby koić ból i pieczenie:
- Płucz jamę ustną 2 razy dziennie kisielem z siemienia lnianego lub olejem, np. lnianym, który powlecze i nawilży poranioną błonę śluzową.
| Kisiel z siemienia lnianego na dwa sposoby: Sposób 1: 2 łyżki nasion lnu zalać letnią wodą i odstawić na 45-60 minut. Następnie odcedzić z nasion i spożyć sam kisiel. Sposób 2: 2 łyżki nasion lnu wsypać do garnka i zalać 1-1,5 szklanki wody. Gotować powoli przez około 15 minut. Następnie odcedzić z nasion i spożyć sam kisiel. |
- Do łagodzenia objawów pieczenia możesz stosować również: Tantum Verde, napar z szałwii, rumianku, kory dębu, nawilżające, preparaty antybakteryjne lub sztuczną ślinę.
- Dbaj o właściwą pielęgnację i higienę jamy ustnej oraz uzębienia – myj zęby 2-3 razy dziennie, czyść przestrzenie międzyzębowe nicią dentystyczną, unikaj płynów do płukania z alkoholem, stosuj łagodną pastę do zębów, miękkie szczoteczki i regularnie je wymieniaj.
- Przed leczeniem udaj się do stomatologa i wylecz wszystkie ubytki czy choroby dziąseł. To zmniejszy ryzyko wystąpienia powikłań w jamie ustnej w trakcie leczenia onkologicznego.
Mucositis a stan odżywienia
Następstwem stanu zapalnego w jamie ustnej jest ograniczanie spożycia posiłków, a w konsekwencji utrata masy ciała i rozwój niedożywienia. Tworzy się błędne koło: mucositis prowadzi do pogorszenia stanu odżywienia, które kolei jeszcze bardziej nasila dokuczliwe objawy w jamie ustnej, co ponownie intensyfikuje problemy z przyjmowaniem pokarmów. To niebezpieczna sytuacja, która może być powodem konieczności przerwania terapii onkologicznej. Dlatego bardzo ważne, aby w tym czasie szczególnie zadbać o wysoką wartość odżywczą posiłków nie zwiększając znacząco ich objętości. Co możesz zrobić w tej sytuacji:
- Fortyfikuj (wzmacniaj) swoje posiłki za pomocą wysokokalorycznych dodatków, np. masło, oliwa, awokado, mascarpone, mąka migdałowa, mleko kokosowe, jajka.
- Sięgnij po żywność medyczną, potocznie nazywaną “nutridrinkami”. Możesz wypijać je samodzielnie lub dodawać do potraw.
- Skonsultuj się z lekarzem i dietetykiem. Szczególnie jeśli zauważyłeś niezamierzony spadek masy ciała – nie eksperymentuj, skorzystaj z pomocy fachowca, który dostosuje dietę do Twojego aktualnego stanu zdrowia.
O mnie
Joanna Dąbkiewicz-Jankowska. Jestem dietetykiem klinicznym i specjalizuję się w dietetyce onkologicznej.
Pomagam osobom z chorobą onkologiczną, edukuję w prosty i przystępny sposób, abyś czuł się pewnie i bezpiecznie, dokonując codziennych wyborów żywieniowych. Poprowadzę Cię krok po kroku przez każdy etap choroby i leczenia.
Bibliografia:
- Nutrition in Cancer Care (PDQ)
- Pacjent onkologiczny w gabinecie lekarz POZ-działania niepożądane chemioterapii (PDF)
- Bolton L. Managing Oral Mucositis in Patients With Cancer. Wounds. 2021;33(5):136-138.
- Shankar A, Roy S, Bhandari M, Rath GK, Biswas AS, Kanodia R. Current Trends in Management of Oral Mucositis in Cancer Treatment. Asian Pac J Cancer Prev. 2017;18(8):2019-2026.
- Czerwińska-Rogowska M. Kompleksowy kurs dietetyki onkologicznej. 2022.
- Szawłowski A, Gromadzka-Ostrowska J. i wsp. Żywienie w chorobach nowotworowych. PZWL, Warszawa 2020.
