Nudności i wymioty to nadal jedne z częstszych objawów występujących u pacjentów onkologicznych. Zazwyczaj są skutkiem ubocznym leczenia przeciwnowotworowego (chemioterapii, radioterapii), ale mogą też wynikać z rozwoju zmian nowotworowych czy z obecności schorzeń towarzyszących. Szacuje się, że nudności i wymioty to problem, który dotyka od 40-80% pacjentów onkologicznych. Skąd się biorą i jak sobie z nimi radzić? Zapraszam do lektury.
Mechanizm powstawania nudności i wymiotów
Na pewno doświadczyłeś/aś już kiedyś tego nieprzyjemnego uczucia – towarzyszy kobietom w ciąży, może pojawić się podczas podróży samochodem krętymi drogami czy przy zatruciu pokarmowym.
Nudności to nic innego jak uczucie dyskomfortu w żołądku i potrzeby zwymiotowania, a dodatkowo zazwyczaj towarzyszą im: bladość skóry, nadmierne wydzielanie śliny, zimny pot, przyspieszona akcja serca, czasami biegunka. Nudności mogą zapowiadać wymioty, choć nie zawsze do nich dochodzi.
Wymioty to nagły wyrzut treści żołądka przez usta i nos pod wpływem mimowolnych skurczów mięśni brzucha. To naturalna reakcja organizmu na szkodliwą substancję. Mechanizm powstawania wymiotów jest dość złożony, specyficzny dla różnych jego typów i w uproszczeniu polega na pobudzeniu ośrodka wymiotnego, który znajduje się w mózgu. Komórki zlokalizowane w przewodzie pokarmowym po aktywacji przez czynnik szkodliwy (np. chemioterapia, radioterapia), zaczynają wydzielać przekaźniki, które pobudzają ośrodek wymiotny, prowokując nudności/wymioty.
Klasyfikacja nudności i wymiotów
Nudności i wymioty mogą pojawiać się w różnym czasie w zależności od zastosowanego leczenia. Możemy je podzielić na:
- ostre – pojawiają się i ustępują w ciągu pierwszej doby po zastosowaniu chemioterapeutyku,
- późne – występują w czasie 2-5 doby po podaniu chemioterapeutyku,
- przedłużone – występują w okresie od 5 doby do kilkunastu dni po podaniu chemioterapii,
- wyprzedzające – pojawiają się przed kolejnym podaniem chemioterapeutyków,
- przebijające – krótkotrwałe incydenty nudności i wymiotów, pomimo stosowanego leczenia przeciwwymiotnego,
- oporne na leczenie – występują pomimo zastosowania właściwego leczenia przeciwwymiotnego.
Czynniki ryzyka wystąpienia nudności i wymiotów
To czy nudności i wymioty wystąpią, to składowa wielu czynników. Badania wykazują, że istnieje różne ryzyko wymiotów w zależności od stosowanej chemioterapii. Największe ryzyko występuje przy stosowaniu: cisplatyny, streptozotocyny, cyklofosfamidu w większych dawkach, karmustyny, dakarbazyny, mechloretaminy.
W przypadku radioterapii wyższe ryzyko występuje w przypadku radioterapii całego ciała oraz klatki piersiowej i brzucha.
Większą predyspozycję do wymiotów mają:
- kobiety (większa wrażliwość kobiet na cytostatyki i inne leki),
- chorzy z nowotworami przewodu pokarmowego, układu chłonnego, krwiotwórczego, piersi i narządów rodnych,
- osoby spożywające alkohol,
- osoby w wieku poniżej 60 lat,
- osoby z chorobą lokomocyjną lub innymi wcześniejszymi doświadczeniami z wymiotami (np. w ciąży),
- osoby odczuwające lęk i silny stres,
- osoby niewyspane (jeśli czas snu przed przyjęciem chemii wynosił poniżej 7 godzin snu).
Powodem wymiotów może być też przyjmowanie leków i suplementów diety na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem. Preparaty te mogą wchodzić w niebezpieczne reakcje z chemioterapią, powodując m.in. wymioty.
Wraz z kolejnymi cyklami chemioterapii ryzyko wymiotów spada.
Konsekwencje nudności i wymiotów u pacjentów onkologicznych
Nudności i wymioty wywołane chemioterapią czy radioterapią mogą powodować wiele niepożądanych skutków fizycznych i negatywnie wpływać na jakość życia.
Szczególnie długotrwałe nudności i wymioty, mogą prowadzić do:
- odwodnienia oraz zaburzeń równowagi elektrolitowej, co może z kolei prowadzić do zaburzeń pracy serca i układu nerwowego,
- braku apetytu, jadłowstrętu, a w konsekwencji do utraty masy ciała i pogorszenia stanu odżywienia,
- silnego bólu brzucha,
- ogólnego złego samopoczucia oraz pogorszenia stanu sprawności fizycznej i psychicznej,
- a w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do opóźnienia lub przerwania leczenia.
Jak radzić sobie z nudnościami i wymiotami podczas leczenia onkologicznego
Zapoznaj się, ze wskazówkami żywieniowymi, które mogą skutecznie pomóc złagodzić uczucie nudności i redukować ryzyko wymiotów:
- Stosuj częste i małe posiłki – 6-8 posiłków zamiast standardowych 3-4. Obfite posiłki zwiększają ryzyko nudności i wymiotów.
- Pamiętaj o uzupełnianiu płynów i elektrolitów, wymioty mogą doprowadzić do niebezpiecznego odwodnienia. Pij wodę wysokozmineralizowaną, bulion warzywny długo gotowany lub domowy sok pomidorowy (źródło potasu i sodu), dodaj szczyptę soli i cukru do wody, a jeśli wymioty są uporczywe, wyposaż się w elektrolity z apteki.
- Unikaj spożywania napojów do posiłku – picie zwiększa objętość posiłku, a to prowokuje nudności i wymioty, zachowaj pół godzinny odstęp między jedzeniem a piciem.
- Unikaj napojów gazowanych.
- Napij się wygazowanej coli – domowy sposób, który wielu osobom pomaga w łagodzeniu przykrych objawów. Pij colę odgazowaną, w temperaturze pokojowej, regularnie przez całą dobę małymi porcjami, najlepiej co godzinę.
- Ogranicz potrawy słodkie, tłuste i o dużej zawartości błonnika (np. ciasta z kremami, potrawy smażone, chleb razowy, surowe warzywa w dużej ilości), które długo zalegają w żołądku i nasilają nudności.
- Wybieraj tłuszcze lekkostrawne, np. oliwa z oliwek, masło, olej lniany i rzepakowy, dodawaj je na zimno do posiłków.
- Wybierz lekkostrawne formy przyrządzania posiłków: gotowanie, gotowanie na parze, duszenie i pieczenie bez dodatku tłuszczu.
- Sięgaj po produkty zbożowe lekkostrawne takie jak: białe pieczywo, jasne makarony, ryż biały, kasza kuskus czy kasza manna.
- Zrezygnuj z mocno aromatycznych i gorących posiłków, najlepiej tolerowane będą potrawy w temperaturze pokojowej, bo wydzielają najmniejszy zapach.
- Dobrze sprawdzą się posiłki o gładkiej konsystencji takie jak: zupy, galaretki, musy, budynie, koktajle mleczno-owocowe, naleśniki – aby jednak posiłek taki nie był zbyt ubogokaloryczny, wzbogać go dodatkiem łatwostrawnego tłuszczu (np. śmietanka, masło, awokado), „nutridrinka” lub odżywki białkowej.
Ponadto zadbaj o kilka innych ważnych aspektów:
- Spożywaj posiłek w wywietrzonym pomieszczeniu – idealnie jeśli posiłek zostanie przyrządzony przez kogoś innego, a Ty spożyjesz go poza kuchnią, w wywietrzonym pokoju. Jeśli masz taką możliwość udaj się na spacer w trakcie gotowania posiłków w domu.
- Nie jedz nic na około 2-3 godziny przed chemioterapią, ponieważ największe ryzyko wymiotów jest zaraz po podaniu chemii.
- Jeśli nudności dokuczają Ci rano zaraz po przebudzeniu, trzymaj przy łóżku suche przekąski – biszkopty, grzanki, sucharki, abyś mógł po nie szybko sięgnąć. Ten sposób nie sprawdzi się jednak u osób z stanem zapalnym błony śluzowej jamy ustnej oraz z suchością w ustach.
- Unikaj drażniących zapachów – aromatyczne potrawy, perfumy, zapachy do łazienek, szaf, odświeżacze powietrza, płyny do płukania.
- Unikaj leżenia płasko przynajmniej przez 2 godziny po zakończeniu jedzenia.
- Unikaj ciasnych spodni, pasków, ćwiczeń po posiłku czy gwałtownych ruchów.
- Nie stosuj mięty – mięta prowokuje wymioty, wzmaga produkcję kwasu solnego, rozluźnia zwieracz dolny mięśnia przełyku.
- Jeśli mleko nasila u Ciebie nudności, zrezygnuj z niego na 3 dni przed i 3 dni po chemioterapii.
- Zastosuj imbir jako dodatek do dań lub do wody i herbaty – to naturalny produkt przeciwwymiotny. Jeśli nie lubisz imbiru, możesz zakupić gotowe kapsułki z imbirem z apteki. Imbir możesz stosować profilaktycznie na 2-3 dni przed planowaną chemioterapią.
W trakcie utrzymujących się nudności i wymiotów, zadbaj o właściwą higienę jamy ustnej, zapobiegaj suchości i infekcjom jamy ustnej.
Pamiętaj o regularnej i delikatnej aktywności fizycznej, np. w formie spacerów. Ruch na świeżym powietrzu zredukuje nieprzyjemne uczucie mdłości, a dodatkowo wyciszy i zmniejszy poziom stresu.
Wymioty są poważnym czynnikiem ryzyka pogorszenia stanu odżywienia, nie lekceważ ich. Pamiętaj aby zawsze o wszystkich swoich dolegliwościach informować lekarza, który w razie potrzeby przepisze Ci odpowiednie leki, w tym wypadku przeciwwymiotne.
Zainteresował Cię ten artykuł? Dowiedz się więcej: Czego unikać w trakcie chemioterapii.
Zapisz się na mój bezpłatny newsletter, by otrzymywać porady dietetyczne, nowinki naukowe, wsparcie i motywację.
Każdy, kto zapisze się na newsletter, otrzyma darmowy ebook: „Jak wzmocnić organizm w trakcie choroby nowotworowej”.
Na ponad 20 stronach ebooka znajdziesz informacje na temat roli diety w trakcie choroby nowotworowej oraz zasad odżywiania, z uwzględnieniem wielu praktycznych wskazówek. Zachęcam do lektury!
O mnie
Joanna Dąbkiewicz-Jankowska. Jestem dietetykiem klinicznym i specjalizuję się w dietetyce onkologicznej.
Pomagam osobom z chorobą onkologiczną, edukuję w prosty i przystępny sposób, abyś czuł się pewnie i bezpiecznie, dokonując codziennych wyborów żywieniowych. Poprowadzę Cię krok po kroku przez każdy etap choroby i leczenia.
Bibliografia:
- Leppert W, Woroń J. Nudności i wymioty u chorych na nowotwory — zalecenia postępowania terapeutycznego. Gastroenterologia Kliniczna. 2016; 8 (3): 85–98.
- Nasiłowska-Adamska B. Profilaktyka i leczenie zaburzeń przewodu pokarmowego towarzyszących chemioterapii i radioterapii. Hematologia. 2011; 2 (2): 149–161.
- Rogulska A. Dieta konta rak. Żywienie w chorobie nowotworowej. PZWL. Warszawa 2022.
- Gupta K, Walton R, Kataria S. (2021). Chemotherapy-Induced Nausea and Vomiting: Pathogenesis, Recommendations, and New Trends. Cancer Treatment and Research Communications. 2021; 26: 100278.
- Cope D. Clinical Updates in Nausea and Vomiting. Seminars in Oncology Nursing. 2022; 38 (1): 151249.
- Mosa ASM, Hossain AM, Lavoie BJ, Yoo I. Patient-Related Risk Factors for Chemotherapy-Induced Nausea and Vomiting: A Systematic Review. Front Pharmacol. 2020; 1 (11): 329.
- Sanaati F, Najafi S, Kashaninia Z, Sadeghi M. Effect of Ginger and Chamomile on Nausea and Vomiting Caused by Chemotherapy in Iranian Women with Breast Cancer. Asian Pac J Cancer Prev. 2016; 17 (8): 4125-9.
- Devanshiego G, Wright H, Zigori B, Marshall S, Crichton M. Dietary strategies for chemotherapy-induced nausea and vomiting: A systematic review. Clin Nutr. 2022; 41(10): 2147-2155.
